Arachis hypogaea (Roślina orzeszków ziemnych)

Arachis hypogaea, znana pod nazwą potoczną Roślina orzeszków ziemnych lub Peanut Plant, jest unikalną rośliną, która wytwarza kwiaty nad powierzchnią gleby, ale jej owoce, orzeszki ziemne, rozwijają się pod ziemią, zjawisko znane jako geokarpia. Ten interesujący aspekt sprawia, że orzeszki ziemne są ciekawostką botaniczną i popularnym tematem badań w rolnictwie. Mając na uwadze tę cechę, botanik Carl Linnaeus nadał orzeszkom ziemnym nazwę gatunkową hypogaea, co oznacza „pod ziemią”.

Orzeszki ziemne należą do rodziny botanicznej Fabaceae (lub Leguminosae), powszechnie znanej jako rodzina roślin strączkowych, fasoli lub grochu. Podobnie jak większość innych roślin strączkowych, orzeszki ziemne goszczą symbiotyczne bakterie wiążące azot w brodawkach korzeniowych. Zdolność wiązania azotu oznacza, że orzeszki ziemne potrzebują mniej nawozów zawierających azot i poprawiają żyzność gleby, co czyni je cennymi w płodozmianie.

Orzeszki ziemne są cenione za wysoką zawartość białka, zdrowych tłuszczów, witamin z grupy B oraz niezbędnych minerałów, stanowiąc pożywną przekąskę i wszechstronny składnik kuchni. Roślina potrzebuje ciepłego klimatu i dobrze przepuszczalnej gleby, aby dobrze rosnąć, preferując regiony z długimi i ciepłymi latami.

W ogrodnictwie Arachis hypogaea może być uprawiana jako interesujący i edukacyjny dodatek, oferując ogrodom domowym nie tylko użyteczne owoce, ale także możliwość obserwacji fascynującego cyklu wzrostu. Roślina ta jest stosunkowo łatwa w uprawie i może być satysfakcjonującym źródłem własnych zbiorów, dodając wartość i różnorodność.

Wygląd liści, kwiatów i owoców

• Liście: Liście są złożone, parzystopierzaste, składające się z 2-3 par owalnych listków o średnio zielonym kolorze, długości 3-7 cm. Są ułożone naprzemiennie na łodygach, o gładkiej fakturze i całobrzegich krawędziach.
• Kwiaty: Kwiaty są małe, żółte, typowe dla roślin strączkowych, z płatkami w kształcie motyla, długości 1-1,5 cm. Pojawiają się w czerwcu-lipcu w kątach liści, są samopylne, ale mogą przyciągać pszczoły do zapylania. Po zapyleniu szypułka kwiatowa (nazywana „peg”) wydłuża się i wnika w glebę, gdzie formują się owoce.
• Owoce: Owoce to podziemne strąki, długości 2-6 cm, o drewniejącej, żółtawiej skórce, zawierające 1-4 nasiona (orzeszki ziemne). Nasiona są owalne, pokryte cienką, czerwonawą łupiną i bogate w olej (40-50%) oraz białko (20-30%). Zbiór następuje po 90-150 dniach od posadzenia, w zależności od odmiany.

Cechy wzrostu

• Wysokość i szerokość: Rośnie do 30-60 cm wysokości i 60-90 cm szerokości, o pokroju wzniesionym lub płożącym się, w zależności od odmiany (np. odmiany „Virginia” są wzniesione, „Runner” płożące się).
• Wigor: Wzrost umiarkowanie szybki, z rozgałęzionymi, lekko owłosionymi łodygami. System korzeniowy jest palowy, z brodawkami wiążącymi azot, wzbogacającymi glebę.
• Typ: Roślina jednoroczna, zielna, uprawiana w cyklach 4-5 miesięcznych, wrażliwa na przymrozki.

Warunki uprawy

• Ekspozycja: Preferuje pełne słońce (6-8 godzin dziennie) dla optymalnego rozwoju i maksymalnej produkcji. Cień ogranicza kwitnienie i formowanie strąków.
• Gleba: Wymaga luźnej, dobrze przepuszczalnej gleby, najlepiej piaszczystej lub gliniastej, o lekko kwaśnym do obojętnego pH (5,8-7). Gleby zbite lub ciężkie gliniaste utrudniają wnikanie szypułek w glebę.
• Podlewanie: Podlewaj regularnie, utrzymując glebę wilgotną, ale bez zastojów, szczególnie podczas kwitnienia i formowania strąków (lipiec-sierpień). Zmniejsz podlewanie pod koniec cyklu, aby ułatwić zbiór.
• Temperatura: Rośnie dobrze w 20-30°C, wrażliwa na temperatury poniżej 10°C lub powyżej 35°C. Odporna w strefach 8-11, wymaga ciepłego sezonu trwającego minimum 120 dni bez przymrozków.

Pielęgnacja i odporność

• Odporność: Wrażliwa na przymrozki i długotrwałą suszę. Odporna na niektóre choroby grzybowe, ale może być atakowana przez mączniaka liści (Cercospora) lub zgorzel korzeni (Rhizoctonia). Przyciąga zapylacze, ale nie jest odporna na jelenie ani gryzonie.
• Nawożenie: Stosuj nawóz ubogi w azot (np. 5-10-15) przy sadzeniu i podczas kwitnienia, ponieważ roślina wiąże azot naturalnie. Nadmiar azotu sprzyja rozwojowi liści kosztem strąków.
• Przycinanie: Nie wymaga przycinania, ale usuwaj chwasty, aby zapobiec konkurencji o składniki odżywcze i przestrzeń.
• Szkodniki i choroby: Może być atakowana przez mszyce, roztocza, gąsienice lub nicienie. Stosuj organiczne środki owadobójcze i płodozmian w celu zapobiegania. Kontroluj obecność mączniaka i plam na liściach.
• Rozmnażanie: Rozmnaża się przez nasiona (surowe, nieprażone orzeszki ziemne), sadzone na głębokość 5-7 cm, w odstępach 15-20 cm, wiosną, gdy gleba osiągnie 18°C.
• Zbiór: Zbieraj, gdy liście zaczynają żółknąć (wrzesień-październik), wyciągając roślinę widłami. Susz strąki przez 2-4 tygodnie w przewiewnym miejscu.

Zastosowanie

Arachis hypogaea (Roślina orzeszków ziemnych) jest uprawiana dla jadalnych nasion, spożywanych na surowo, prażonych, w maśle orzechowym, oleju, słodyczach lub paszach. Jest ważnym źródłem białka, zdrowych tłuszczów i witamin (E, B). Roślina jest używana w ogrodach rolniczych, farmach lub uprawach testowych w ogrodach domowych, atrakcyjna ze względu na zdolność wiązania azotu. Dobrze komponuje się z kukurydzą lub bawełną w płodozmianie. W architekturze krajobrazu jest rzadko stosowana ozdobnie, ale może pełnić funkcję edukacyjną.

Pochodzenie

Pochodząca z Ameryki Południowej, Arachis hypogaea została udomowiona około 7 000-8 000 lat temu przez rdzennych mieszkańców Boliwii i Paragwaju. Została rozpowszechniona w Afryce, Azji i Ameryce Północnej podczas kolonizacji, stając się dziś drugim najważniejszym oleistym rośliną strączkową po soi.

Wysokość z doniczką: ok. 20 cm
Średnica doniczki: 12 cm